Onderwaterkunst van Elspeth Diederix

Een expositie met onderwaterfoto’s in het Museum voor Fotografie. Hoe ziet de Zeeuwse onderwaterwereld eruit door de ogen van een kunstfotograaf? Onderwaterfotograaf Ron Offermans nam een kijkje.

Als onderwaterfotograaf ben je altijd gevleid als je foto’s worden bewonderd. Opmerkingen zoals ‘zijn die foto echt in Nederland gemaakt?’ of ‘zo’n beestje heb ik zelf hier echt nog nooit gezien’ betekenen meestal dat je bijzondere foto’s maakt.

Moderne technieken en vaardigheden op het gebied van verlichten, extreme macrolenzen en nabewerken kunnen ervoor zorgen dat foto’s extreem scherp, helder en kleurrijk zijn. Bij fotowedstrijden wordt er vaak nog een schepje bovenop gedaan door digitale artistieke filters toe te passen of dubbelopnamen te maken die een prachtig, maar onwerkelijke effect aan een foto geven.
Deze foto’s zijn meestal geen afspiegeling van de werkelijkheid. Als je voor het eerst een duik maakt in de Grevelingen of Oosterschelde en je verwachtingen zijn gebaseerd op gepubliceerde foto’s, dan is het meestal wel even slikken. De foto’s in bladen en website zijn een selectie uit enkele honderden veel minder fraaie foto’s, vaak onder ideale omstandigheden gemaakt.

Beginnende onderwaterfotografen zien de gepubliceerde foto’s vaak als maatstaf. Ze proberen zo snel mogelijk de technieken van de, in hun ogen, goede onderwaterfotografen, onder de knie te krijgen om precies zulke foto’s te maken. Hierdoor wordt er misschien fotografisch een wat onrealistisch beeld geschapen van de Nederlandse onderwaternatuur.

Dark Still, 2018 © Elspeth Diederix

Net als zo veel hobby’s is onderwaterfotografie een ‘ons kent ons”-wereldje. Er wordt vaak met bewondering, maar ook met argusogen naar elkaar gekeken. Op zich is dat prima. Dit zorgt voor een gezonde concurrentie en je motiveert elkaar ook. Omdat ik er al een tijdje in rondloop, ken ik dat wereldje vrij goed. Verbaasd was ik daarom dat er in het Amsterdamse fotomuseum Huis Marseille een tentoonstelling werd aangekondigd van Elspeth Diederix. Een voor mij totaal onbekende naam. Elspeth blijkt een kunstenares te zijn die al verschillende succesvolle tentoonstellingen op haar naam heeft staan en die zich voor haar laatste project heeft gestort op het fotografisch weergeven van het onderwaterlandschap van Zeeland. De tentoonstelling heet When Red Disappears. Ik was daarom erg benieuwd hoe iemand buiten ‘ons’ wereldje de onderwaterwereld in Zeeland vastlegt.

Mijn eerste indruk was dat het werk van Elspeth technisch zeker niet volmaakt is. In sommige foto’s ontbreekt het aan scherpte. Bijzonder is het totaal ontbreken van bijvoorbeeld vissen, maar ook krabben en garnalen kan ik, op een hoge uitzondering na, niet in haar foto’s terugvinden. Wat overblijft zijn voornamelijk collages van verschillende soorten sponzen en kolonievormende zakpijpen. Soms komt er oester of een enkel anemoon op voor. Onderwerpen waar menig onderwaterfotograaf zijn neus voor ophaalt.

Illustrerend is een behoorlijk grote uitvergroting van een al wat afstervend blad Wakame, een bruinwier. De foto is behoorlijk donker en vaag. Er is ook veel zweefvuil op te zien. Ik denk dat dat niet veel onderwaterfotografen de moeite zouden hebben genomen hier een foto van te maken. Toch hoor ik naast mij bewonderende opmerkingen in de trant van “wat een prachtige sterrenhemel”. Ik moest zelf even alle indrukken verwerken en meteen een negatieve mening te vormen wilde ik nog niet. Het is per slot van rekening kunst. Dus als je het niet mooi vindt, begrijp je het misschien niet. Ik probeer ervoor open te staan.

Enkele foto’s boeien mij eigenlijk wel. Het is duidelijk dat Elspeth een goed gevoel heeft voor compositie. In feite zijn de foto’s ook behoorlijk realistisch. Ze zijn redelijk donker en de kleuren zijn niet uitgesproken sprankelend, eerder wat flets. Dus in feite meer zoals het er in werkelijkheid uitziet onder water. Toch zie je wel dat Elspeth flitslicht gebruikt, maar dat doet ze in ieder geval niet te overdadig. Er zitten ook veel donkere tonen in haar foto’s maar het ontbreekt aan echt zwart. Het geheel komt vanaf een afstandje een beetje over als een 17e-eeuws stilleven.

Orange sponge still life, 2018 © Elspeth Diederix

Die connectie maakt Elspeth zelf ook in haar begeleidende teksten. Ik weet niet of ze dat vooraf zo bedacht heeft of dat ze later erachter kwam dat haar foto’s een beetje die stijl uitstralen. Hierdoor ga je toch ook het geheel wat aandachtiger bekijken. Het is ook knap dat die sfeer in zo goed als alle beelden is gehandhaafd. Sommige foto vind ik echt niet mooi, maar het totaalbeeld van de expositie boeit mij wel. Door de sfeer van het verminderde zicht en de zachte kleurnuances is Elspeth in staat om de schoonheid van het Zeeuwse onderwaterlandschap te tonen zonder technische opsmuk, zodat het wellicht meer recht doet aan de werkelijke schoonheid. Daar ben ik toch wel een beetje jaloers op. Misschien ben ik daar een beetje blind voor geworden en te veel op zoek naar zeldzame beestjes of een spectaculair beeld.

Niet dat ik nu mijn manier van werken ineens totaal zal veranderen. Op zich ben ik nog steeds heel tevreden met wat ik maak. Mijn biologische interesse zal mij ook nog steeds wel motiveren op zoek te gaan naar zeldzame onderwerpen. En van spectaculaire dubbelopnamen kan ik ook nog wel genieten, maar Elspeth heeft in ieder geval mijn ogen geopend en ze bewijst dat het nog steeds mogelijk is om onderwaterfotografie vanuit een nieuwe invalshoek te benaderen. Dt geeft hoop voor de toekomst.