Gek op de stek: Axel Gunderson en de Haarlemmermeerse Bosplas

‘Een omsloten plas vol verrassingen!’ Zo karakteriseert Axel Gunderson de Haarlemmermeerse Bosplas. Hij duikt hier iedere week. Met een missie. Axel monitort de plas in Hoofddorp voor Project Baseline om de staat over langere tijd te kunnen duiden. Susan Dogterom duikt met hem mee.

Het project loopt al 10 jaar en Axel heeft in die tijd ruim 400 duiken in de plas gemaakt. Als ik hem aan de waterkant spreek, is hij nog steeds enthousiast. Hij ziet iedere keer weer nieuwe dingen en kan veel vertellen over hoe de plas zich de laatste jaren heeft ontwikkeld. De kwaliteit van het water neemt helaas al een aantal jaren af. Het stilstaande water mengt niet goed tussen de verschillende temperatuurlagen. Hierdoor is de thermocline zeer goed zichtbaar. Er is een band van twee meter dik die bijna melkachtig is. Het is ook te zien aan de begroeiing op de palen. Beneden de 7 meter zijn de palen kaal, terwijl ze daarboven helemaal vol zitten met mosselen. Er is sprake van een jaarlijks ritme: door de hoge temperatuur zomers in ondiep water is er snel sprake van blauwalg. Dit zinkt naar de bodem als het dood gaat, en onttrekt dan zuurstof aan het water. Daardoor gaan de mosselen ook dood en ook zo wordt weer zuurstof aan het water onttrokken, wat het effect verder versterkt. Zodra de thermocline eruit gaat als het kouder wordt, wordt het water weer verschoond en komt er weer zuurstof in. Tot de blauwalg komt. Maar Axel heeft goede hoop dat de waterschappen verbeteringen gaan doorvoeren met een mengsysteem.

Meten

Voor we te water gaan, bespreken we de route. Er zijn veel punten die Axel graag wil laten zien, dus we gaan (voor mijn gevoel in ieder geval) bijna de hele plas rond. Onze eerste stop zijn de palen onder het voormalige restaurant. Daar heeft hij meetpunten op 3, 6 en 9 meter diepte. Op deze punten hangen temperatuurmeters en daarnaast heeft Axel een plastic plaat met met vormen in zwart/wit. Deze hangt hij op iedere diepte op de paal en zwemt dan uit met een reel om het zicht te meten. Op 3 meter diepte is het door blauwalg maar 1 meter zicht, maar wel 20 graden. Op 6 meter diepte is het zicht al 3,8 meter, maar de temperatuur is met 15 graden al wat frisser. Op 9 meter diepte is het zicht ruim 4 meter, maar het is er koud met maar 8 graden. Wat een snelle overgang in temperatuur! Dit heeft dus te maken met het feit dat het stilstaande water zo slecht mengt.

Ontdekking

Nadat Axel een snoek heeft aangewezen, gaan we op weg naar iets bijzonders: een monument onder water. Axel had hier voor de duik al over verteld om het gevoel dat hij iedere keer nog iets nieuws tegenkomt, kracht bij te zetten. In 2018, toen hij al honderden duiken in de plas had gemaakt, kwamen hij en zijn buddy iets tegen wat hij nooit eerder had gezien. Het was een groot stuk gebogen metaal. Meteen dacht hij aan het vliegtuigongeluk dat in 1989 hier had plaatsgevonden. Dit kon hier nog een brokstuk van zijn. En inderdaad bleek, toen hij het ging bergen, dat het een deel van de motorkap was. Dit had 29 jaar in het water gelegen en hij was het niet eerder tegengekomen. Het ligt ook vrij ver in de plas op een diepte van 17 meter. Na de berging heeft hij in overleg met de nabestaanden van de luchtfotograaf een monument ter nagedachtenis geplaatst. We moeten wel een behoorlijk stuk zwemmen en ik zie weinig bijzonderheden om op te navigeren, maar Axel zwemt er in een rechte lijn naartoe. Het voordeel van de stek goed kennen. We hangen even stil bij het monument en dan gaan we verder. We zitten al een behoorlijke tijd op 17 meter diepte en ik krijg het fris.

Op de weg naar ondieper, warmer water neemt Axel nog een monster van de bodem en we verzamelen drie blikjes om mee te nemen. Er is sprake van veel recreatie rondom de plas en dat zorgt voor veel afval. Er wordt regelmatig schoongemaakt door een groep van het project. Sinds 2013 is er al 2400 kilo afval verzameld, waaronder 10 kilo vislood. Eerst vonden ze wel eens dode watervogels, maar sinds de plas wordt bijgehouden, is dat niet gelukkig meer voorgekomen. Tegenwoordig worden ook de oevers schoongemaakt. Daar ligt inmiddels het meeste afval.

Piepklein

Opeens geeft Axel een signaal dat hij wat ziet. Hij richt zijn lamp erop. Ik ben aan het zoeken in de lichtstraal, maar ik zie geen vis. Ik zie helemaal niets. Hij wijst in het licht. En ik begrijp nog steeds niet wat hij wil laten zien. Dan beweegt er een piepklein iets boven zijn handschoen. Axel wijst naar zijn hoofd om aan te geven dat ik dit moet onthouden zodat we het later boven water kunnen bespreken. Ik vraag me af of dit een heel bijzonder diertje is. Maar ik ga opletten en opeens zie ik er meerdere om me heen. Nog nooit eerder opgevallen. Ik ben toch gewend om naar grote vissen te zoeken. Later wijst Axel nog meer piepkleine beestjes aan. En bij het wrak wijst hij op sponsen die me ook niet eerder zijn opgevallen. Hij is duidelijk meer van detail dan ik.

We hebben behoorlijk de plas doorgepeddeld en deels was in diep koud water, waardoor mijn luchtvoorraad snel is gegaan. Na 76 minuten is het tijd om boven te komen en Axel vertelt enthousiast over wat we allemaal hebben gezien. Hij zegt dat het toeval was dat hij precies bij het monument uitkwam, maar dat geloof ik niet helemaal.

Het voor mij bijzondere diertje is een roofwatervlo. In het monster dat hij heeft genomen, zitten nog meer minuscule diertjes en plantjes, waarvan hij foto’s neemt door de microscoop. Heel interessant om te zien, zeker die van het oog van een roofwatervlo. Axel is bevlogen en heeft passie voor dingen die anderen niet eens zien. Zo ziet hij tussen de mosselen op een paal een kolonie klokdiertjes van net een centimeter groot. Ik heb er nog nooit van gehoord, maar Axel herkent ze meteen.

Axel is nieuwsgierig en een echte onderzoeker. Zo meet hij ook nog het waterpeil, de waterkleur en het fosfaatgehalte. Bij bepaalde vaste punten maakt hij constant dezelfde foto. Hiermee bouwt hij een schat aan informatie over de staat van de Haarlemmermeerse Bosplas op. Ook onze metingen aan het begin van de duik zullen worden opgenomen. Het waren een paar leuke en leerzame uurtjes voor mij en ik ga voortaan meer op de details letten!