De verdwijning van de ronde zakpijp

In een door Stichting ANEMOON uitgegeven rapport zijn recent de gegevens van 25 jaar onderwatermonitoring geanalyseerd. Deze gegevens laten zien dat het gemiddeld aantal ronde zakpijpen in de Oosterschelde sterk is afgenomen. Luna van der Loos legt dit uit.

Monitoring Project Onderwater Oever (MOO)

In 1994 is Stichting ANEMOON het Monitoring Project Onderwater Oever (MOO) gestart. Bij dit project inventariseren sportduikers goed herkenbare planten en dieren onder water. Dat doen zij op vrijwillige basis. Het doel is om veranderingen in de mariene fauna en flora van de Nederlandse kustwateren vast te stellen en kennis op te bouwen over de relaties van de soorten met elkaar en hun omgeving. Inmiddels bestaat het MOO ruim 25 jaar en ter viering van dit jubileum zijn de gegevens uit de database geanalyseerd.

MOLGmanh-Peter H van Bragt — Foto: Peter H. van Bragt.

Zoekbeeld van de ronde zakpijp

De ronde zakpijp (Molgula manhattensis) is opvallend rond met schoorsteenvormige, duidelijk uitstekende in- en uitstroomopening die op vrijwel dezelfde hoogte zitten. De mantel is bezet met fijne haartjes waar vaak zand en slib aan vast zit. De doorsnede is circa 3 cm. De in- en uitstroomopeningen steken 7 mm boven het lichaam uit. De mantel is doorschijnend grijs-groen van kleur, maar door slib vaak niet te zien.

MOO en de ronde zakpijp

De ronde zakpijp maakt al sinds 1994 deel uit van het MOO project. Persoonlijk duik ik sinds 2012 in Zeeland en ik heb deze soort duikend nog nooit gezien. Eerlijk gezegd vroeg ik me altijd al af waarom deze soort op het MOO-formulier stond, want ik moest bij de ronde zakpijp altijd een NUL invullen.

Kijkend naar de grafieken uit Het Duiken Gebruiken, heb ik daar een verklaring voor gevonden.

Gemiddelde abundantie ronde zakpijp

Ronde_zakpijp_trend — In deze grafiek staat de Gemiddelde Abundantie (gemiddeld aantal op een schaal van 0 t/m 3) van de ronde zakpijp in de Oosterschelde over de periode 1994-2018. Een Gemiddelde Abundantie van 0 betekent dat er gemiddeld geen ronde zakpijpen zijn waargenomen dat jaar. Een GA van 1 betekent dat de soort zeldzaam is waargenomen, een GA van 2 ‘algemeen’ en een GA van 3 ‘massaal’.

De afname van de ronde zakpijp

De ronde zakpijp werd aan het begin van het MOO project in 1994 nog regelmatig waargenomen. Over de periode 1994-2004 fluctueerde de aantallen, maar sinds een snelle afname na 2006 is de soort nauwelijks meer waargenomen in de Oosterschelde en in het Grevelingenmeer.

De ronde zakpijp is vooral geassocieerd met brakwatergebieden en water van lagere saliniteit. De soort kwam vroeger ook massaal voor in het Veerse Meer en de Zuiderzee. Beide toenmalige brakwatergebieden hebben grote veranderingen in zoutgehalte ondergaan. Het Veerse Meer is volledig zout geworden sinds het in 2004 weer in verbinding staat met de Oosterschelde. De Zuiderzee is overgegaan in het zoete IJsselmeer na de afsluiting in 1932. De afname van de ronde zakpijp in de Oosterschelde zou mogelijk ook gecorreleerd kunnen zijn aan veranderingen in saliniteit. Dit is iets dat Stichting ANEMOON in de toekomst nog gaat testen.

Meer weten?

Het rapport van Stichting ANEMOON ‘Het Duiken Gebruiken 4’ is gratis te downloaden via: www.anemoon.org/duikengebruiken
In Bijlage 4 vind je voor meer dan 160 soorten de trendgrafieken en verspreidingskaartjes in Zeeland en het Nederlandse deel van de Noordzee.

Wil je meehelpen om dit soort gegevens zichtbaar te maken? Doe mee met MOO en log je duiken via www.moo.meetnetportaal.nl
Elke waarneming telt!

Heb je vragen, stuur dan een e-mail naar anemoon@cistron.nl, kijk op www.anemoon.org of word lid van de Facebook-groep: ANEMOON MOO/LIMP/SMP

Tekst: Luna van der Loos