Muiltjes overwoekeren breukstenen bij Zeelandbrug
Foto: Paul Engels
Bij de populaire duiklocatie aan de noordzijde van de Zeelandbrug bij Zierikzee zijn jaren geleden grote breukstenen (rotsblokken) op de Oosterscheldebodem geplaatst voor de versteviging van de vooroevers. De afgelopen jaren hebben vele diersoorten zich op de stenen gevestigd. Momenteel worden de stenen echter overwoekerd door het muiltje, een invasief exotisch weekdier. Wat is er aan de hand?
De breukstenen zijn al meer dan zeven jaar geleden bij Zierikzee op de bodem van de Oosterschelde gestort. Ze hebben als doel de vooroevers te versterken. Daarmee worden ook de dijken beschermd en is er tevens voor natuurontwikkeling een nieuw ecotype met een kunstmatige rotskust gecreëerd. En inderdaad, de mariene natuur is zich hier gestaag gaan ontwikkelen. Tot vorig jaar waren de bovenkanten begroeid met onder andere een verscheidenheid aan sponzen, hydropoliepen, zeepokken, mosdiertjes en diverse schelpdieren.
Momenteel zien sportduikers hier echter een monotoon landschap, bijna uitsluitend gevuld met muiltjes (Crepidula fornicata). Wat de oorzaak is van dit onverwachte fenomeen is onduidelijk. De laatste decennia is de populatie van het muiltje in de gehele Oosterschelde al gestaag toegenomen. Mogelijk heeft dit te maken met de toename van een andere exoot, de Japanse oester. Muiltjes hechten zich graag op deze schelpen. Meer oesters betekent dus ook meer ruimte voor muiltjes. Op de breukstenen worden ook al Japanse oesters aangetroffen, maar die bedekken de stenen zeker nog niet volledig. De muiltjes zitten ook direct gehecht op de stenen.
Begroeiing op breukstenen. De foto links is enkele jaren geleden gemaakt. De foto rechts is van 2017 (Bron: Links: Peter H van Bragt en rechts: Paul Engels).
Waarschijnlijk is de relatief jonge leeftijd van deze nieuwe leefomgeving mede de reden waarom de muiltjes zich hier nu zo massaal hebben kunnen vestigen. De stenen liggen er nu ongeveer zeven jaar. Dat is veel te kort voor een stabiele fauna. De natuur is er nog volop in ontwikkeling. Zo’n pionierfauna kent meestal een opeenvolging van overheersende soorten. Het muiltje staat bekend als een soort die zeer sterk is in de concurrentie om leefgebied. Het is een zogenaamde invasieve exoot die zich ook elders massaal heeft gevestigd. In deze niche, met de ontwikkelende fauna, is het mogelijk eenvoudig voor het muiltje om nu de eerste gevestigde pioniersoorten te verdringen.
Mogelijk heeft ook de duiksport een bijdrage geleverd aan de vestiging van de muiltjes. De bovenzijde van de breukstenen wordt onbedoeld maar regelmatig beroerd door vinnen van overzwemmende sportduikers. Daardoor is het voor vele zachtere soorten zeedieren wellicht lastig om zich hier te vestigen. Door de schelp is het muiltje een zeer robuuste soort die de druk van de sportduikers waarschijnlijk veel beter kan overleven.
Een ketting van muiltjes met links de grotere en oudere vrouwtjes en rechts de jongere kleinere mannetjes (Bron: Peter H van Bragt).
Het muiltje is oorspronkelijk afkomstig van de Noord-Amerikaanse oostkust. Hij is eind 19de eeuw in Europa, eerst op de Britse kust, geïntroduceerd met geïmporteerde oesters. In 1929 zijn de eerste dieren in de Nederlandse kustwateren waargenomen. De soort is vooral massaal in het Grevelingenmeer aanwezig, maar komt in alle zoute Zeeuwse Deltawateren voor. Een typisch kenmerk van de soort is dat de dieren als het ware als een ketting op elkaar groeien. De grootste en oudste dieren leven aan de onderkant van de keten. Dit zijn allemaal vrouwtjes. De kleinere dieren aan de bovenzijde zijn de jongere mannetjes. In de loop van de tijd sterven de vrouwtjes en schuiven de ouder wordende mannetjes op in de keten. Daarbij veranderen ze van geslacht en worden ze vrouwtjes als ze de onderkant hebben bereikt. Ze leven vooral in de ondiepe kustzone tot circa 12 meter diepte en kunnen zeven tot tien jaar oud worden.
Sportduikers hebben dit fenomeen van de massale vestiging door muiltjes ontdekt en zijn er wellicht mede debet aan. Het zijn ook de sportduikers die de komende jaren deze ontwikkeling kunnen blijven monitoren. We zijn benieuwd hoe en met welke soorten dit landschap over een jaar bevolkt wordt! Voorlopig wordt de biomassa op de breukstenen, mede bedoeld voor natuurontwikkeling, hoofdzakelijk gedomineerd door invasieve exoten en niet door autochtone West-Europese soorten zeedieren!
Tekst: Peter H. van Bragt
Foto’s: Peter H. van Bragt en Paul Engels
Dit artikel is uitgebracht door Stichting ANEMOON en met toestemming overgenomen van Nature Today.
