Minder gewone slibanemonen langs Noordzeekust

Een deel van onze zoute wateren valt in de categorie ‘beschermde Europese Habitattypen’. De kwaliteit daarvan wordt onder meer bepaald met behulp van als indicator fungerende ‘Typische soorten’. De Gewone slibanemoon is zo’n Typische soort. Deze fraaie zeeanemoon vertoont een duidelijke afname in de Noordzeekustzone.

Gewone slibanemoon, twee van de honderden kleurvariëteiten. Gefotografeerd in de Oosterschelde door Marion Haarsma.

De Gewone slibanemoon (Sagartia troglodytes) leeft vastgehecht aan schelpjes of steentjes die zich tot tien centimeter onder het bodemoppervlak in het zand of in het slib bevinden. Als ze zich gaan voeden strekken ze zich uit, zodat de mondschijf met de daaruit voortkomende tentakels net boven het bodemoppervlak uitkomen. ’s Nachts strekken de dieren zich vaak nog wat verder uit en is soms ook de zuil zichtbaar. Bij verstoring trekken ze zich snel weer in de bodem terug.

Uiterlijk

Deze vaak opvallende zeeanemoon vertoont een buitengewoon grote variatie aan kleuren en kleurpatronen. Soms zijn ze eenkleurig. Soms hebben de tentakels een geheel andere kleur dan de mond. De kleuren variëren van bijna zwart tot wit. Veel voorkomend zijn oranje en bruintinten, maar ook fel paars of roze komt voor. Vaak tekenen de verschillende kleuren zich op de tentakels en mondschijf af als gekleurde kringen. Dieren die bij elkaar staan, verschillen meestal onderling in kleur en patroon. De zuil is doorgaans beige.

Vergelijking met andere zeeanemonen

De Gewone slibanemoon kan worden verward met de volgende drie zeeanemonen: de Sierlijke slibanemoon (Sagartia elegans), de Kleine slibanemoon (Sagartia ornata) en de weduweroos (Sagartiogeton undatus). Sierlijke slibanemonen leven echter op hard substraat boven het bodemoppervlak en worden vanwege hun voornamelijk ongeslachtelijke voortplanting vooral gezien in groepjes met dezelfde kleuren en kleurpatronen. Kleine slibanemonen leven in Nederland vooral in slibarme getijdenpoelen hoog in de getijdenzone en weduwerozen hebben veel langere tentakels en een zuil die voorzien is van vage grijswitte lengtestrepen.

Op het strand aangespoelde Gewone slibanemonen zijn net rubberachtige bolletjes. Waarnemers letten hier speciaal op. Aan de hand van de monitoringgegevens komt een duidelijke afname in het kustgebied naar voren (Bron: Adriaan Gmelig Meyling).

In het aanspoelsel op het strand zijn voornamelijk Gewone slibanemonen en soms weduwerozen aanwezig. Sierlijke slibanemonen en Kleine slibanemonen spoelen vrijwel nooit aan. Op het strand aangespoeld lijken zowel weduwerozen als Gewone slibanemonen op balletjes zand met stukjes schelp die zacht en rubberachtig aanvoelen. Om zeker te zijn om welke soort het gaat, kunnen die balletjes worden meegenomen in een potje met zeewater.

Aangespoelde Gewone slibanemonen in een glazen potje in de ijskast. Als ze zich langzaam uitstrekken zijn ze goed te herkennen en op naam te brengen (Bron: Adriaan Gmelig Meyling).

Herkenning

Laat je thuis aangekomen het potje met aangespoeld gevonden anemoontjes een paar uur in de koelkast staan, dan is de kans groot dat de dieren zich vasthechten aan het potje, zich gaan uitstrekken en zo ook de tentakels weer tot ‘leven laten komen’. Deze fraaie dieren zijn overigens nog lang te bewonderen in een aquariumpje op een koele plaats met een luchtpompje, zeker als het zeewater wekelijks wordt ververst en de dieren af en toe een garnaaltje te eten krijgen.

Status

In het kader van de Europese Habitatrichtlijn zijn beschermde Habitattypen gedefinieerd. Ieder land heeft voor elk Europees Habitattype binnen de eigen landsgrenzen ‘Typische soorten’ aangewezen. Elk habitattype heeft z’n eigen set Typische soorten. Deze soorten fungeren als indicatoren waarmee de kwaliteit van het betreffende habitattype wordt gevolgd. Eén van de mariene Europese Habitattypen is H1110 ‘Permanent overstroomde zandbanken’. Nederland heeft onder meer de Gewone slibanemoon aangewezen als indicatieve ‘Typische soort’ voor het sub-habitatype: H1110A, waaronder de Waddenzee valt. Voor de Noordzeekustzone (H1110B) is deze soort niet als Typische soort aangewezen hoewel deze zeeanemoon ook daar veel voorkomt. Besloten is deze soort binnen het Netwerk Ecologische Monitoring (NEM) te monitoren via het Strandaanspoelsel Monitoring Project (SMP) van Stichting ANEMOON. Het SMP omvat twaalf trajecten langs de Nederlandse kust waar sinds 1993 wekelijks of tweewekelijks op gestandaardiseerde wijze de aantallen aangespoelde zeeorganismen worden geteld. Tot de getelde organismen behoort ook de Gewone slibanemoon.

Afname van het aantal aangespoelde Gewone slibanemonen langs de Noordzeekust, gebaseerd op tellingen gedaan in het kader van het Strandaanspoelsel Monitoring Project (Bron: Stichting ANEMOON).

Trend

Uit de SMP-tellingen komt naar voren dat in de nabije kustzone van de Noordzee het aantal aangespoelde Gewone slibanemonen sinds 1993 is afgenomen. De reden voor deze duidelijke dalende trend is momenteel nog niet bekend. In de Zeeuwse Delta is, gebaseerd op gegevens van de duikende waarnemers van het Monitoringproject Onderwater Oever (MOO), voor deze soort geen sprake van een afname. Of de Gewone slibanemoon in het Waddengebied is afgenomen is nog niet bekend, maar dit wordt onderwerp van toekomstige studie uit andere bronnen. Ook naar mogelijke oorzaken voor de afname in de nabije Noordzeekustzone zal verder worden gezocht.

Waarnemingen

Alle waarnemingen van zeeanemonen en andere organismen zijn bijzonder welkom. Ook waarnemingen die niet in SMP-verband worden gedaan, zijn van harte welkom via de streeplijstmodule van Verspreidingsatlas.nl en via Waarneming.nl. Voor duikers geldt het verzoek waarnemingen bij voorkeur door te blijven geven via het MOO-portaal.

Tekst: Adriaan Gmelig Meyling, Stichting ANEMOON
Foto’s: Marion Haarsma (openingsfoto), Adriaan Gmelig Meyling

Dit artikel is uitgebracht door Stichting ANEMOON en met toestemming overgenomen van Nature Today.