Joop Gortemaker – Twee dagen wrakken verkennen

Een groep duikers van de Landelijke Werkgroep Archeologie Onder Water verkent in het Markermeer wrakken die bij een recente gebiedsscan ontdekt zijn. Ze willen vaststellen of het wrakken zijn uit de periode van de Slag op de Zuiderzee in 1593.

Datum:  26-28 augustus 2022
Duiklocatie: Hoornse Hop, Markermeer

Wat vooraf ging

Begin 2021 kregen we de vraag via de RCE (Rijksdienst Cultureel Erfgoed) of we interesse hadden om een aantal wrakken te verkennen die na een recente gebiedsscan ontdekt waren. Op die manier kon een bijdrage geleverd worden om vast te stellen of er mogelijk wrakken liggen uit de periode van de Slag op de Zuiderzee in 1593. Het is komend jaar 450 jaar geleden dat die slag op het Hoornse Hop werd gestreden. Na een oproep in de Even bijpraten meldde zich o.a. de Jan Korbee groep met daarin John van den Nieuwenhuizen en Frank Brouwer. Hun terugkoppeling leerde ons dat het toch wel een gebied is met een gebruiksaanwijzing. Ondiep, vaak troebel water en wind sterkte en richting gevoelig. Boven windkracht 4 Bft gooit dat al snel roet in het eten wat niet het gewenste resultaat opleverde. We kwamen op het idee om er een workshop van te maken en daarnaast ook – om na de laatste Coronaperiode, met een aantal LWAOW-ers samen iets te kunnen doen. Samen een verkenning opzetten en uitvoeren. Samenwerking tussen ‘oude’ en ‘nieuwe’ leden. De Wilhelmina van Piet Greben bleek beschikbaar en is daartoe prima geschikt. We hadden de RHIB Frank Brouwer met stuurman John van Nieuwenhuizen ook tot onze beschikking en waren hiermee in staat om in het geplande weekend van 27 en 28 augustus vier wraklocaties in de plannen op te nemen

Vrijdag

Terwijl de Wilhelmina vrijdag 26 augustus onderweg was van de thuishaven Leeuwarden naar Edam waren Frank, John en ondergetekende bezig boeitjes te leggen op drie wrakken die nabij Edam liggen. Achteraf bleek dat dit best veel tijdverlies heeft voorkomen op de zaterdag en zondag, omdat het toch even duurt voordat het wrak gevonden is en het boeitje uiteindelijk aangebracht. Het slechte zicht in het water van het Hoornse Hop speelt daarbij een grote rol. Tegen de tijd dat de Wilhelmina door de Zeesluis van Edam in de havenkom aankwam, hadden we ons voorbereidend werk gedaan en konden we de deelnemers aan de verkenning voor zaterdag verwelkomen.

Daarna met de Wilhelmina weer door de Zeesluis waarna we ‘om het hoekje’ op het Hop voor anker zijn gegaan. Hier konden we ons eerst te goed doen aan een prima warme hap gemaakt onder leiding van Niels Nijenhuis. Het liet zich goed smaken en na de toeterik was het tijd voor een briefing van de schipper over veiligheid aan boord gevolgd door uitleg van onze maritiem archeologen Alice Neet en Joep Verweij over de aanpak van en het noteren van de wrakgegevens.

Uitvoering van de verkenning op zaterdag was gepland in twee groepen van vijf duikers; een groep met coördinator Rob Konings op de Wilhelmina en de tweede groep onder leiding van Frank Brouwer op de RHIB. Als laatst op de avond werd de groepen de vraag gesteld een aanvalsplan op te stellen en onderling afspraken te maken voor de verkenning op zaterdag. Hierna was het tijd voor een biertje of een frisje en een (deco)nootje.

Zaterdag

De voorbereiding op de avond vooraf werkte prima zodat we zaterdagmorgen op tijd naar de gemarkeerde wrakken vertrokken en de groepen aan hun verkenning konden beginnen. De groep op de Wilhelmina was aan het einde van de ochtend al zover dat, ondanks het zeer minimale zicht onder water, de conclusie kon worden getrokken dat het om een stalen roei of volgbootje ging. Deze zal zeker niet meegestreden hebben in de Slag op de Zuiderzee en kon dus uit lijst weggestreept worden. Tijdens de activiteiten aan boord liep Kick Stokvis vooruitlopende op de viering van de Zeeslag volgend jaar in Hoorn opnames van de onderzoeksactiviteiten te maken. Een korte filmimpressie heeft hij als dank beschikbaar gesteld en die zetten we ook op de website. De groep op de RHIB kwam terug met de melding dat er een best interessant houten wrak lag. Het was van hout en ook oud, wat meteen de aandacht van Alice Neet trok. Dit was voor Piet aanleiding het plan wat aan te passen en met de Wilhelmina naar dit wrak te verkassen. Met de door Frank Brouwer ingevulde checklist kon Rob Konings met de groep van de Wilhelmina snel tot een nieuw aanvalsplan komen en werd in de middag dit wrak verder verkend. Met de groep op de RHIB groep ging in de middag naar het wrak dat voor de zondag op de lijst stond om daar een eerste verkenning uit te voeren.. Toen we om 16:00 uur weer richting Edam voeren werd door beide groepen vastgesteld dat het een geslaagde dag was. Want ook nu had groep op de RHIB ook een houten wrak aangetroffen. Terug in de haven van Edam namen we afscheid van drie deelnemers. Terwijl Alice nog met het vondstmateriaal in de weer was kwamen er drie nieuwe deelnemers aan boord om deel te nemen aan de op zondag geplande verkenningen. Het avondprogramma verliep ongeveer hetzelfde en weer werd onder leiding van onze (ook duikende) kok Niels Nijenhuis een nu wat pittiger warme maaltijd tevoorschijn getoverd. De plannen voor zondagochtend werden besproken en voorbereid.

Zondag

Zondagochtend is de RHIB naar een nieuwe wraklocatie nabij Hoorn gevaren en ging de Wilhelmina opnieuw naar een locatie van zaterdagmiddag. Zondagochtend kregen we aan boord van de Wilhelmina bezoek van Michiel Bartels, Seeger van den Brenk, David Bouwman en Joris Bleker. Hun verzoek was scherven van de beide scheepswrakken mee te nemen zodat die voor identificatie gebruikt konden worden. Bezoekers waren bij het terug komen van de RHIB al weer huiswaarts gekeerd. Het verzamelen van vondsten werd de middagactiviteit waarbij het minimale zicht veroorzaakt door de aantrekkende noordoostelijke wind bepaald niet hielp. Ondanks dat was Joep Verweij, die Alice Neet als leidend archeoloog zondag verving, toch best druk in de weer met vondstregistratie en verpakking. En wat had de RHIB aangetroffen bij de locatie Hoorn? Zomaar een deel van een vliegtuigvleugel, waarschijnlijk uit de Tweede Wereldoorlog. Die vondst hebben we toch maar direct telefonisch aan Michiel Bartels doorgegeven. De conclusie aan het einde van het weekend? Tevreden gezichten en een project als dit smaakt naar meer. De vooraf voor deze verkenningen opgezette checklist, voor de verkregen gegevens, werkte prima en werd goed gebruikt. We gaan alles nog wel evalueren want er valt altijd nog wat te verbeteren. Ook zij die niet hebben gedoken maar er wel bij waren en de nodige ondersteuning hebben gegeven hebben er van genoten We moeten zeker Piet Greben en bootsmaatje Dik de Haas nog een pluim geven, prima geregeld allemaal. Er wordt gewerkt aan de rapportage voor de RCE, Michiel Bartels (gemeente Hoorn) en Dick de Jager (gemeente Almere).