John van Nieuwenhuizen – Archeologie op het IJsselmeer

Op een zonnige middag komt een clubje duikers uit alle hoeken van Nederland bij elkaar in het Noord-Hollandse Andijk. Ze gaan een weekend duiken in het IJsselmeer – niet vanwege de natuurpracht of om mooie foto’s te maken, maar voor een archeologisch project.

Datum: augustus 2023
Duiklocatie: Ijsselmeer

Jaarlijks organiseert de Landelijke Werkgroep Archeologie Onder Water, een tak van de Nederlandse Archeologie Vereniging, een weekend voor amateurarcheologen om hun vaardigheden aan te scherpen. De doelstelling voor het weekend is een aantal potentiële wraklocaties verkennen en de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed voorzien van feedback over de potentiële waarde (in gegevens, niet in euro’s) van locaties die eerder via sonar ontdekt zijn.

We splitsen de groep op in een groep die vanaf ons duikschip, de Ms. Wilhelmina, een serie duiken gaat maken op een groot wrak van bijna 20 meter lang en minstens 6 meter breed, en een groep die met een RHIB een serie van kleinere wrakken gaat verkennen. In de nacht is de wind behoorlijk aangetrokken. Omdat het IJsselmeer niet zo diep is (duiken doe je hier tussen de 3 en de 5 meter) leidt dat ook tot zeer slecht zicht. De eerste duik was even wennen: op 5 meter was het al donker, en het is lastig om je op het wrak te kunnen oriënteren. Als we boven komen noteren we alles wat we onder water gezien of gevoeld hebben en bespreken wat het zou kunnen betekenen. Door met elkaar te delen wat we hebben waargenomen blijkt dat we, zelfs in het donker, een hele berg aan informatie boven water krijgen. Zo wordt duiken op 5 meter toch avontuurlijk.

Alle bevindingen leiden weer tot nieuwe vragen en de tweede en derde duik gaan we ook met steeds gerichtere vragen het water in. Het is een ware detective, wat zou het toch kunnen zijn, waarom ligt het wrak zoals het ligt. Na de eerste duik oppert er iemand: “Ligt het op zijn kop?” “Nee joh, dat kan niet in dit water, je vergist je”. Maar dan toch, een duik later: die platen hout lijken toch meer op de scheepshuid dan op de aftimmering van de binnenkant. Dan besluiten we om de spanten te controleren, en wat blijkt, die lopen naar beneden af het zand in. Het schip ligt op zijn kop, wat bijzonder! We vonden zelfs wat breeuwsel, het spul dat in de kieren gehamerd werd om een schip waterdicht te maken, wat erop duidt dat het schip wel eens veel ouder zou kunnen zijn dan we in eerste instantie dachten. Niemand waagt zich aan een harde uitspraak, maar dat het helemaal van hout en bijzonder oud is, dat is wel duidelijk!

Ondertussen verkent de RHIB de overige locaties. Qua zicht zijn ze vergelijkbaar, en de wrakken blijken ook ware puzzels te zijn. Helaas ontbreekt de tijd voor meerdere herhaalduiken, want er ligt zo ontzettend veel. Wat is de functie van die gekke gaten nou? En die berg stenen? Dat is misschien wel leem. Maar waar werd dat dan voor gebruikt? Zoals altijd leidt kennis tot meer vragen dan antwoorden en wordt er heel wat af gepuzzeld. Juist die zoektocht en dat onbekende is wat archeologie zo spannend maakt.

Enthousiast, moe en voldaan varen we zondagmiddag weer de haven in. Er worden afspraken gemaakt om elkaar nog eens te treffen, eigen projecten op te starten en foto’s uit te wisselen. Een geslaagd weekend voor de LWAOW, de RCE en de betrokken duikers.