Haaien – ze zijn niet allemaal groot

Haaien zijn ongetwijfeld de meest spraakmakende dieren van de zee. Maar ze zijn niet allemaal meterslang met grote tanden. Marien bioloog en haaienonderzoeker Guido Leurs beschrijft enkele van de kleinste haaien.

De afgelopen jaren hoorde ik nog altijd met enige regelmaat dat het iemands grootste angst is om een haai tegen te komen. Toch staan haaien vaak op het lijstje van elke duiker. Hoewel ik me ook heb laten vertellen dat mariniers wel twee keer rondkijken voordat ze uit een helikopter de zee in springen.

Denken mensen aan een haai, dan denken ze al snel aan de witte haai, misschien de tijgerhaai en de stierhaai nog, maar het zou mij verbazen als mensen de franjehaai of de koboldhaai kunnen opnoemen. Toch zijn er maar liefst meer dan 550 verschillende haaiensoorten die tot nu toe door wetenschappers zijn ontdekt. Er worden er elk jaar nog tientallen ontdekt die nog nooit eerder zijn gezien of door wetenschappers zijn erkent als een nieuwe soort. De meeste daarvan zijn niet meterslang en hebben geen grote tanden, maar ze zijn vaak niet groter dan een meter. Als we het gemiddelde nemen van alle haaiensoorten, dan zal de gemiddelde haaiensoort net wat kleiner zijn anderhalve meter.

Van de kleinste haaiensoorten weten we, in vergelijking met de grote charismatische soorten, erg weinig. Dit zijn vijf van de kleinste haaiensoorten ter wereld. Je zult ze alleen niet snel tegenkomen op je volgende duik, want ze komen voornamelijk voor op grote diepten.

Deze kleine haaiensoort werd ontdekt in de Golf van Mexico en het voorkomen van deze soort is sindsdien vastgesteld door de hele Caribische regio. Hier leeft deze lantaarnhaai op dieptes tussen de 200 tot iets meer dan 900 meter, waar hij zich voedt met inktvissen en octopus. De naam verklapt het eigenlijk al een beetje, de groene lantaarnhaai, kan net zoals andere lantaarnhaaien licht genereren. Dankzij honderdduizenden gespecialiseerde cellen kan deze haai licht genereren in de diepzee. Er zijn meerdere theorieën waarom deze haaien licht geven, maar de meest voor de hand liggende is dat de haai het licht gebruikt als verdediging. Het gevaar voor deze haaien komt meestal van onder uit nog diepere wateren. Door licht uit te stralen kan de haai zijn lichaamscontouren laten wegvallen tegen het kleine beetje licht dat vanuit de oppervlakte deze dieptes bereikt. Dit is niet de enige verdediging die deze haai heeft, aan de voorkant van elk van de twee rugvinnen hebben lantaarnhaaien een stekel. Deze stekel moet ervoor zorgen dat deze kleine haaien niet worden verschalkt door andere diepzeeroofdieren.

Panamaspookkathaai

Wetenschappelijke naam: Apristurus stenseni
Engelse naam: Panama ghost catshark
Ontdekt in: 1979
Maximale lengte: waarschijnlijk groter dan 23 centimeter.

Zoals de naam al aangeeft komt deze haai alleen voor in de wateren van Panama op een diepte tussen de 900 en 1.000 meter. Ook van deze haaiensoort is weinig bekend, maar er zijn aanwijzingen dat deze haai misschien ook voorkomt in de diepe wateren rondom de Galapagoseilanden.

Van al deze kleine haaiensoorten is de dwergrugvinkathaai misschien wel de soort die je als duiker nog kunt tegenkomen. Je moet er dan wel een duikje naar 70 meter (en niet dieper dan 766 meter) voor over hebben in de Indische of Grote Oceaan. Daar komt deze diepzee-kathaai voor in de wateren van Tanzania, Yemen, India, Sri Lanka, Vietnam, Filipijnen en Taiwan. De haai voedt zich met kleine vissoorten, kreeftachtigen en inktvissen op voornamelijk slibbodems. Mocht je een haai op deze diepte tegenkomen, dan kun je de dwergrugvinkathaai herkennen aan de kenmerkende donkere strepen op de staartvin.

Deze haaiensoort is beschreven op basis van een individu dat in 1913 is opgevist in de Straat Makassar tussen Borneo en Sulawesi, Indonesië. De haai die toentertijd is opgevist, was 21 cm groot, waardoor dit – tot er meer individuen worden gevonden – nu wordt beschouwd als een van de kleinste haaiensoorten ter wereld. De haai heeft een vrijwel compleet wit lichaam, waaraan de haai zijn naam dankt. Door de afwezigheid van diepzeevisserij in de regio waar deze haai voorkomt, is er nog altijd weinig bekend van deze diepzee kathaai. Het enige individu dat in de Straat Makassar is opgevist, zwom op een diepte van ongeveer 650 meter rond.

Dwerglantaarnhaai

Wetenschappelijke naam: Etmopterus perryi
Engelse naam: Dwarf lanternshark
Ontdekt in: 1964
Maximale lengte: ongeveer 21 centimeter

Net zoals de groene lantaarnhaai kan de dwerglantaarnhaai ook licht genereren om zichzelf te doen verdwijnen in de diepte. Dat moet ook wel, want de de haai wordt vooralsnog (totdat er een kleinere soort ontdekt wordt) gezien als de kleinste haaiensoort ter wereld en is dus kwetsbaar voor andere, grotere roofdieren. Wetenschappers denken dat deze haaien ongeveer zes centimeter groot zijn als ze worden geboren. Het voorkomen van de dwerglantaarnhaai is tot nu toe alleen vastgesteld in de diepe Caribische wateren van Colombia, waar hij voorkomt op een diepte van 230 tot 530 meter. Alles wat we van deze haai afweten, komt van de weinige keren dat deze haai per ongeluk is opgevist tijdens diepzeevisserij in de regio.