Naar de haaien

Dat het leven in de oceanen Dos Winkel, oprichter van de Sea First Foundation, aan het hart gaat, is geen geheim. Hij vertelt je meer over haaien en de gevaren die de dieren lopen.

Enthousiast gemaakt door onze Sea First-vrijwilliger en haaienexpert Katrien Vandevelde en haar man Jan Wouters toog ik naar de Bahamas voor een haaienexpeditie met de duikschool van Jim Abernethy. Na ruim 4000 uren onder water te hebben doorgebracht in de afgelopen kwart eeuw, heb ik nog nooit van zo dichtbij haaien kunnen fotograferen. Het is een enorme ervaring om tussen tientallen ‘levende fossielen’ te zwemmen en hun lichaamstaal te bestuderen, foto´s te maken op luttele centimeters afstand van tijgerhaaien, Caribische rifhaaien en citroenhaaien. Soms moest ik ze even van mij afduwen wanneer zij met hun supergestroomlijnde lichamen tegen mij aan zwommen. Geen moment heb ik mij onveilig gevoeld.

De Bahamas staan wereldwijd bekend als een mekka voor het duiken met haaien. Sinds de jaren negentig is long lining – een destructieve vismethode waarbij erg veel haaien als bijvangst worden gevangen – er verboden en haaienvlees werd door de inwoners ook nooit op grote schaal geconsumeerd. Haaienpopulaties hebben zich hier dus normaal kunnen ontwikkelen en daardoor zijn hun aantallen nu de gezondste van het Noord-Atlantische Oceaangebied. Niet minder dan 40 verschillende soorten werden in de kustwateren van de Bahamas geregistreerd. Het haaientoerisme met een jaarlijkse opbrengst van 78 miljoen dollar, is dan ook erg belangrijk voor de economie. En toch zijn haaien zelfs hier niet veilig. Vorig jaar werd immers bekend dat de Bahamaanse regering onderhandelde met een vissersbedrijf dat naast het oogsten van zeekomkommers ook rechten trachtte te bedingen op het vissen van haaien in lokale wateren, met als doel de vinnen te verkopen op de Aziatische markt. Het nieuws werd echter zeer snel opgepikt door de media, met een storm aan protest als reactie. De plaatselijke NGO Bahamas National Trust (BNT) startte met een tiental andere organisaties waaronder Pew Environment Group (PEW) een campagne om inwoners de impact duidelijk te maken van het wegvissen van haaien, zowel ecologisch als economisch. Een analyse wees immers uit dat één enkele rifhaai gedurende zijn leven niet minder dan 250.000 dollar waard is voor het haaientoerisme.

Dezelfde haai, dood in de handen van de haaienvinnenhandel, zou een éénmalig bedrag van 50-60 dollar opbrengen. Maar ook ecologisch zouden de gevolgen verschrikkelijk zijn. Haaien zijn een essentieel onderdeel van gezonde riffen en visstanden. De verstoring van het plaatselijke ecosysteem zou een verloedering van de kusten veroorzaken, wat op zijn beurt dan weer nefast is voor het overige kusttoerisme en de lokale visserij. De onderhandelingen met het vissersbedrijf werden voorlopig opgeschort. Maar ondanks maandenlang actie voeren, waarbij zelfs Pierre Cousteau (zoon van Jacques Cousteau) en Rob Stewart (regisseur en hoofdrolspeler van de film Sharkwater) werden ingeschakeld, ging de regering tot vandaag niet in op de vraag van de verschillende non-profit organisaties, om de nationale wateren van de Bahamas tot haaienreservaat uit te roepen.

Niet zo ver van de Bahamas wordt de hoogdringendheid voor het beschermen van haaien echter wel degelijk erkend. In de Verenigde Staten worden momenteel zelfs met prioriteit, wettelijke maatregelen ontwikkeld en goedgekeurd die de exploitatie van haaien aan banden legt.

Vorig najaar werd in Hawaï een wetsvoorstel goedgekeurd waarbij binnen de staatsgrenzen de handel in, maar ook het bezit van en zelfs het consumeren van haaienvinnen werd verboden. Restaurants in de archipel kregen enkele maanden de tijd om de controversiële haaienvinnensoep van hun menu’s te verwijderen. Sindsdien heeft de Hawaiaanse senator Hee, gesteund door verschillende samenwerkende haaienbeschermingsorganisaties, het tot zijn missie gemaakt om andere staten en territoria van de Verenigde Staten te overtuigen een wetsvoorstel te formuleren naar zijn model. En met succes! De Noordelijke Mariana Eilanden ontwikkelden en keurden enkele weken geleden, unaniem een nauwelijks gewijzigd voorstel goed. In Guam wordt een gelijkaardig decreet eerstdaags in wet gegoten en de Marschall Eilanden hebben een moratorium op het ontvinnen van haaien ingesteld, in afwachting van het opstellen van een eigen wetsvoorstel. Maar ook op het vasteland van de Verenigde Staten bereiden staten in het westen het bannen van haaienvinnen voor. Zowel in California als Oregon werden juridische wetsvoorstellen ontworpen, terwijl in de staat Washington de Senaat het voorstel reeds heeft goedgekeurd en naar het Huis van Afgevaardigden heeft doorgeschoven.In de meeste andere andere landen is een nuchtere kijk op haaien, ondanks wettelijke bescherming, echter nog een utopie.

Op 30 november en 1 december 2010 werd de wereld opgeschrikt door haaienaanvallen op vier snorkelaars bij de Egyptische Rode Zeebadplaats Sharm El Sheikh. Drie raakten daarbij ernstig gewond; de vierde persoon had slechts lichte verwondingen. Wetenschappers hebben inmiddels hun onderzoek beëindigd en – zoals meestal bij haaienaanvallen – blijkt de oorzaak vrijwel zeker door mensen veroorzaakt te zijn. Na de eerste aanvallen werden de stranden op bevel van de Egyptische autoriteiten gesloten, werden alle watersportactiviteiten gestaakt en werd er fanatiek jacht gemaakt op de in de Rode Zee beschermde haaien. Vissen op haaien en het ontvinnen van haaien is in de Rode Zee strikt verboden! Uiteindelijk ving men twee haaien, een oceanic witpunthaai en een kortvin makohaai. De foto´s van de met veel geweld gedode dieren werden triomfantelijk aan de media getoond en de stranden en de zee werden weer opengesteld voor het publiek. Kort daarna werd een 70-jarige Duitse toerist door een haai aangevallen en overleed zij aan haar verwondingen. De paniek was compleet en de autoriteiten sloten strand en zee meteen weer voor het publiek. Onmiddellijk werd de hulp ingeroepen van drie haaiendeskundigen: Marie Levine, hoofd van het Shark Research Institute in Princeton, USA, Ralph Collier van het Shark Research Committee en George Burgess, de directeur van het Florida Program for Shark Research. De conclusie: alle aanvallen gebeurden in ondiep water met snorkelaars/zwemmers en niet met duikers.

Hoewel een oceanic witpunthaai en een kortvin makohaai gevangen en gedood werden, bleek na onderzoek dat deze dieren voor niets gestorven waren. Er was geen sprake van menselijke resten in hun maaginhoud! Na de laatste aanval ontving de Hurghada Evionmental Protection and Conservation Association (HEPCA) rapporten dat er long-lines werden gebruikt door het South Sinai Protectoraat, om haaien te vangen, zogenaamd ‘voor onderzoek’… De long-lines hingen tien dagen in zee en het is onbekend hoeveel haaien op deze wijze werden gevangen. Het was hoe dan ook een illegale actie en de vele bijvangst van long-lines zal haaien aangetrokken hebben, terwijl de haaien ook rechtstreeks zelf slachtoffer werden.
Er waren nog meer redenen waarom de haaien zo dicht onder de kust waren. Er was namelijk een schip dat onder erbarmelijke omstandigheden schapen vervoerde. Veel dieren stierven aan boord en werden overboord gegooid. Dit heeft veel openwater-haaien aangetrokken. Er werden meer dan 30 schapenkadavers uit het water gevist en een schaap spoelde zelfs aan op het strand van een vijfsterrenhotel. Tot slot komen de onderzoekers tot de conclusie dat door overbevissing het natuurlijke voedsel voor de haaien schaars geworden is en dat veel snorkelaars vissen voeren, hetgeen onnatuurlijk is en ook weer haaien kan aantrekken. Kortom, het is weer de mens die verantwoordelijk is voor de ongewone aanvallen. In 2010 zijn zes mensen door haaienaanvallen om het leven gekomen, dat is één meer dan in de jaren daarvoor. Alleen al in België komen per week 15 mensen om het leven in het verkeer…