Zuurstof en water – de rest komt later

Onmisbaar op de duiklocatie, al heb je hem hopelijk nooit nodig: de zuurstofkoffer. Duikerarts Thijs Wingelaar weet hoe belangrijk eerste hulp met zuurstof is.

Robbert is mijn vaste duikbuddy. We tekenen ons in op een presentielijst voor een mooie trip. Aantal gelogde duiken worden bekeken, rijen met pasjes geïnspecteerd. Zijn, en mijn, ‘hoogste’ duikkwalificatie is ‘rescue diver’. De cursus hebben we in 2012 samen gevolgd. De man achter de toonbank kijkt nog eens, en zet een krulletje achter onze naam. We mogen mee met de boot.

Bij de duikbriefing wordt even gewezen op het oranje koffertje met zuurstof voor in de boot. Iedereen knikt en voelt zich veilig, want het koffertje ligt voor in de boot. Duiken maar! Maar zijn we dat ook?

Hoe werkt het ook alweer?

Robbert vraagt mij of ik hem nog even wilde laten zien hoe dat ook alweer werkte met de zuurstofkoffer, want het is alweer 7 jaar geleden dat hij de binnenkant van zo’n koffer gezien heeft. Ik vraag of ik de koffer daarvoor mag lenen. Dat is prima. In de koffer zit een 2L flesje met 100% zuurstof, op 180 bar. Ik neem met hem de onderdelen van de koffer door, en steeds meer duikers aan boord kijken geïnteresseerd mee. Voor de meesten is het ook een tijd geleden…

Er blijkt een koppelstukje te missen tussen het slangetje en het zuurstofmasker. Als ik dat aangeef, wordt mij verteld dat dat komt omdat ze betere maskers hebben gekregen (zogenaamde non-rebreathing maskers). Als ik vraag hoe lang ze die al hebben, krijg ik geen duidelijk antwoord. Ik denk dat het al even geleden is…

Dan maken we een rekensommetje. Er zit 2 x 180 = 360 liter zuurstof in het flesje en met een non-rebreathing masker moet je beginnen met 15 liter zuurstof per minuut. Dat houdt in dat we voor 360 / 15 = 24 minuten zuurstof bij ons hebben. Maar we hebben 45 minuten gevaren. De divemaster geeft aan dat ze op de terugweg harder varen, dus dat het wel genoeg is…

Veiligheidsketting

Hierboven staan drie ernstige defecten in de ‘ketting van veiligheid’, die allemaal te voorkomen zijn!

• Vaardigheden (onvoldoende getraind met de zuurstofkoffer)
• Materiaal (er miste een koppelstukje)
• Materiaal (onvoldoende zuurstof om de terugreis te overbruggen)

Hoe langer een (ernstige) duikziekte bestaat, hoe groter de kans op restschade. De uiteindelijke behandeling moet plaatsvinden in een recompressietank, maar de eerste hulp begint al ter plaatse met zuurstof voor het slachtoffer. En, indien mogelijk, water laten drinken, omdat het vocht helpt om de stikstofbellen uit het lichaam te krijgen. Die stikstofbellen worden kleiner omdat iemand 100% zuurstof krijgt en omdat je op dat moment geen 80% stikstof (uit de omgevingslucht) inademt.

Gasbel in de hersenen

Vorig jaar heb ik twee echt ernstige duikongevallen behandeld, toevallig binnen één week van elkaar. Beiden hadden een gasbel in de hersenen als gevolg van het inhouden van de adem tijdens het opstijgen: een arteriële gasembolie als gevolg van een pulmonaal barotrauma. Dat is denk ik het ergste wat kan gebeuren tijdens een duik. Beiden hadden klachten van de zenuwen die snel erger werden. De één was na enkele minuten geheel verlamd en blind, de ander kon niet meer op zijn benen staan en niet meer praten. En bij allebei werd het probleem snel herkend door de omstanders en begonnen met zuurstof.

Binnen enkele minuten na het starten met 100% zuurstof waren de klachten bijna helemaal weg! In beide gevallen zag ik de patiënten binnen 30 minuten op de Spoedeisende Hulp van het ziekenhuis. Ze waren van ‘zeer ernstig ziek’, met grote kans op restschade of overlijden, veranderd naar ‘minimale klachten en stabiel’. Alleen maar door zuurstof!

Stoppen… nee!

En nu komt het: bij één van de patiënten werd, ondanks mijn protest, door de arts in het ziekenhuis besloten om de zuurstof te stoppen, omdat hij beter leek te zijn. Binnen een paar minuten kwamen de klachten net zo hard weer terug. Waarop de verpleegkundige snel besloot om weer zuurstof te geven en de klachten weer afnamen. Pas na de recompressiebehandeling (in beide gevallen een US Navy behandeltabel 6, duurt ongeveer 5 uur) waren ze pas echt genezen. Beide patiënten zijn zonder restverschijnselen hersteld en duiken weer.

Net als in het ziekenhuis heb ik als jonge (duiker)arts het vak geleerd van een verpleegkundige: zo één met 100 jaar ervaring. En zij zei het volgende, wat ik aan iedereen die het maar horen wil herhaal: “zuurstof en water, de rest komt later.”

Simpel ezelsbruggetje, maar klopt als een bus. Duikongevallen moet je, zo snel als mogelijk, behandelen met 100% zuurstof aan de oppervlakte. Totdat ze aangekomen zijn in de recompressietank of dat je hebt kunnen overleggen met een duikerarts.

En hoe zit het met jou…?

Stel jezelf eens kritisch de vraag: heb jij dat zuurstofkoffertje van de duikvereniging recent nog eens open gemaakt? En weet je nog hoe deze werkt? En wat je moet doen in geval van nood? Een pasje van 7 jaar oud gaat je niet helpen. En een zuurstofflesje waar je 24 minuten mee kunt doen, is onvoldoende om 45 minuten vaartijd te overbruggen…

Duik(on)veiligheid is veelal te voorkomen!