Haaien met superkrachten (en rare gewoontes)
Haaien zijn al honderden miljoenen jaren een succesformule. Terwijl dinosauriërs kwamen en gingen, zwemmen zij nog steeds vrolijk rond, met een arsenaal aan bijzondere trucjes. Sommige zijn ronduit bizar, andere geniaal. En samen vertellen ze iets wonderlijks over hoe flexibel en verbazingwekkend evolutie kan zijn. Thomas Van Puymbroeck neemt je mee.
Tonic immobility
Neem nu tonic immobility, een soort haaienhypnose. Draai een haai op zijn rug en hij raakt in een tijdelijke trance. Hij stopt met bewegen, zinkt soms zelfs langzaam naar beneden als een slap vod. Onderzoekers gebruiken dit om haaien veilig te taggen of onderzoeken. En geloof het of niet: sommige orka’s maken hier ook handig gebruik van. Ze draaien een haai op zijn rug, wachten tot hij verlamd raakt en… lunch is geserveerd.
Pootjes
Maar sommige haaien zijn zo bizar dat ze zelfs de zwaartekracht een beetje lijken te negeren. De epaulethaai (een kleine haai uit Australië) wandelt. Ja, echt. Niet zwemmen. Wandelen. Over de bodem, over koraal, en zelfs van poel naar poel boven water als het tij wegtrekt. Hij gebruikt zijn borstvinnen als pootjes en ziet eruit alsof hij een soort evolutionaire knutselfout is die gewoon perfect werkt. En als het water even te zuurstofarm wordt? Geen probleem. De epaulethaai schakelt gewoon delen van zijn hersenen en organen uit en vertraagt zijn metabolisme. Even rusten en wachten tot het tij weer keert. Alsof hij even op pauze kan drukken.
— Een jager met ingebouwde centrale verwarming. —
Rete mirabile-systeem
Aan de andere kant van het spectrum hebben we de koning onder de haaien: de grote witte haai. Waar de meeste vissen de temperatuur van het water volgen, heeft de witte haai een ingenieus rete mirabile-systeem – een wonderlijk netwerk van bloedvaten waarmee hij zijn spieren en zelfs hersenen warm houdt. Hierdoor jaagt hij sneller, denkt hij scherper, en blijft hij actief in koud water waar andere vissen het laten afweten. Een jager met ingebouwde centrale verwarming.
Keelgat
En dan is er de walvishaai, de grootste vis op aarde. Met zijn gigantische bek zwemt hij loom door het water, filtert tonnen plankton en kleine visjes uit de zee… maar hier komt de twist: zijn keelgat is verrassend smal. Nog geen 10 centimeter breed. Dus ook al lijkt het alsof hij je zou kunnen opslokken, hij zou je letterlijk niet kunnen doorslikken. Te groot. De walvishaai is dus een reus, maar een onschuldige filteretende reus, een soort stofzuiger met kieuwen.
Hoge leeftijd
Maar de echte recordhouder is de Groenlandse haai. Deze mysterieuze diepzeebewoner lijkt zo traag als een slak in winterslaap, maar dat heeft een reden: hij leeft op het ritme van eeuwen. Letterlijk. De Groenlandse haai wordt pas geslachtsrijp op z’n 150e verjaardag. En hij kan wel 400 jaar oud worden. Wetenschappers ontdekten dit dankzij koolstofdatering van ooglenzen – ja, dat bestaat – en vielen zowat van hun boot. Deze haai zwemt al rond sinds Shakespeare, misschien zelfs Columbus. Hij leeft diep, koud, traag en ongelofelijk lang. Een levend fossiel met rimpels van eeuwen.
Haaien zijn dus veel meer dan hongerige roofdieren met scherpe tanden. Ze zijn warmbloedige sprinters, wandelende overlevers, hypnotiseerbare gevaartes, filterende giganten en eeuwenoude gletsjers op vinnen. De oceaan zit vol met geheimen, maar de haaien… die hebben de sleutel.
Thomas Van Puymbroeck en zijn ‘Vis’jedatjes
Thomas is onderwaterfotograaf. Maar niet alleen zijn beelden vertellen een verhaal, ook hijzelf weet de onderwaternatuur op rake en vaak ook humoristische wijze in woorden te vatten. In februari 2025 bracht hij zijn eerste boek met de titel 101 nutteloze ‘Vis’jedatjes uit, vol leuke weetjes over de wereld onder water.
Interesse? Je kunt het boek bestellen via zijn website.
3 reacties
Edwin van der Sande
Heerlijk… weer wat geleerd!
Sander
Wat een prachtig verhaal over de haaien. En wat geweldig dat er mensen zijn die de moed hebben om deze artikelen en foto’s tot stand te brengen. Dank voor deze bijdrage.
Afke
Steeds moet ik weer zo lachen van alle leuke gekke en onvoorstelbare feitjes over haaien. Een keelgat van 10 cm!! Arme stoere en bedreigende walvishaai. Bijvb