Graven naar scheepswrakken

“… niets is meer ontroerend dan de resten van scheepswrakken …”, wijze woorden van Pablo Neruda. Kees Post kan ervan meepraten. Hij deed een cursus onderwaterarcheologie én werkte mee aan een opgraving. 

Ik heb een snuif zout in mijn bloed. Dus als ik op het internet surf, gaat het vaak over schepen, wrakken en zeeverhalen. En zo vind ik in november 2017 de website van de Nautical Archaeological Society (NAS). De NAS is een Engelse charity voor iedereen die geïnteresseerd is in archeologie onder water. In november en december 2017 volg ik online hun Introductiecursus en de cursus Underwater Archaeology. Boeiend: hoe gaat een opgraving in zijn werk, van de planning tot aan publicatie van resultaten? Wat gebeurt er met een kanonskogel die je na 400 jaar uit zee vist? Hoe dateer je een kielbalk aan de hand van jaarringen? Er gaat een wereld voor me open.

Actie

Na de theorie is het tijd voor actie. Omdat ik me thuis voel in Kroatië, geef ik me op voor een NAS-praktijkcursus bij het gerenommeerde International Centre for Underwater Archaeology (ICUA) in Zadar. De cursus vindt plaats van 15 t/m 17 juni bij duikcentrum The Old Diver in Bale. Bij het duikcentrum sla ik mijn tentje op. Naast mij kampeert medecursist Jay; hij is sidemount-instructeur in Bali. De derde cursist is Ella, een land-archeologe uit Malta. Het klikt uitstekend.

Drie archeologen van ICUA geven les: dr. Luka Bekic, Mladen Pešić en Roko Surić. Ze leren ons detailtekenen met een gridframe, een raamwerk verdeeld in kleine vakjes. We oefenen eerst aan wal, daarna onder water. We leren wrakken in kaart te brengen met surveytechnieken (offsets, driehoeksmeting), zowel in 2D als in 3D. We trainen onder water in het inmeten van control points en detail points op een Venetiaanse pier. Terug in het leslokaal verwerken we onze metingen in het programma Site Recorder, en op het scherm ontstaat een digitaal model van de pier! Ook zoekmethoden, het omgaan met vondsten, projectplanning en veiligheid passeren de revue. De cursus is boeiend doordat de ICUA-staf kennis deelt uit hun rijke ervaring, en door de afwisseling tussen de theorie en de duiken in de kristalheldere zee. Op de zeebodem liggen veel historische resten; Ella vindt een intact Romeins olielampje! De tijd vliegt. Na drie mooie dagen ronden we de cursus af met een BBQ tot in de kleine uurtjes.

Romeins wrak

Parallel aan onze cursus draait ICUA een opgraving bij het eilandje Velika Sestrica, in het kader van het project “Scheepswrakken van Rovinje”. In samenwerking met de Bayerische Gesellschaft für Unterwasserarchäologie (www.bgfu.de) graaft een Kroatisch/Duits duikteam onder de waterspiegel een verwoest Romeins wrak op. Elke avond keert het team terug bij het duikcentrum om alle vondsten te fotograferen en documenteren. Het wrak was geladen met amfora’s van de typen Forlimpopoli en Dressel 2-4, die rond de 1e en 2e eeuw n.C. werden geproduceerd in Noord-Italië voor het vervoer van wijn. Ook was een kleiner aantal keramische vaten aanwezig, afkomstig uit het Egeïsch gebied. In het zoekgebied zijn bovendien grote steenblokken zichtbaar, die mogelijk deel uitmaakten van de lading. Die overblijfselen zijn door de eeuwenlange inwerking van de golven terechtgekomen in diepe scheuren in de zeebodem. Daar zijn ze bedekt geraakt met zand, grind en stenen.

Echte opgraving!

Ella gaat met andere cursisten een cursus Onderwater Fotogrammetrie volgen en Jay moet helaas vertrekken. Maar ik mag meedoen met de opgraving! De glimlach is niet van mijn gezicht te beitelen. Vanaf het duikschip duiken we in buddyparen met tanks van 15 liter, waarmee we twee uur kunnen werken. Elke scheur (trench) die we gaan uitgraven, wordt eerst ingemeten met een driehoeksmeting. Alle vondsten worden onder water gelabeld en gefotografeerd. Pas daarna mogen ze worden aangeraakt en verpakt. Net als in een rechercheonderzoek zijn traceerbaarheid en documentatie heel belangrijk.

Archeoloog Maja Kaleb leert me omgaan met de ‘waterdredger’. Deze dikke roestvrijstalen buis – koosnaam: ‘de Mammoet’ – zuigt zand en stenen op met een waterjet. Ik lig op de zeebodem met de waterdredger onder mijn linkerarm. Met mijn rechterhand waaier ik zand en grind omhoog, de enorme stofzuiger in. Plotseling verschijnt een ronde vorm in zicht: de hals van een amfora! Een paar minuten later tillen mijn mentor Mladen en ik voorzichtig een voorwerp op dat al 2000 jaar niet meer door een mens is aangeraakt. En in de scheur naast mij vindt Roko een Romeins olielampje, versierd met de bekende theatermaskers van komedie en tragedie (Thalia & Melpomene). Aan het einde van onze shift hebben we ons zo diep in de bodem gegraven dat alleen onze vinnen nog zichtbaar zijn. Het voelt alsof ik meespeel in een video van National Geographic. Vanaf het schip wordt een persbericht naar de media gestuurd.

Het wrak geeft zijn geheimen langzaam prijs. Vervolgonderzoek is gepland voor 2019. In de tussentijd worden de vondsten geconserveerd door het ICUA-conservatielaboratorium, en daarna tentoongesteld. Dat geeft me een goeie reden om volgend jaar naar Zadar te gaan. Want dit was een week die me altijd zal bijblijven.

Geïnteresseerd? Kijk op www.nauticalarchaeologysociety.org en www.icua.hr.