Inloggen

Wachtwoord vergeten?

Duiken / Gezondheid

Onderkoeling – wat doet het met je lichaam?

Warm water, koud water… als de temperatuur van het water lager is dan de temperatuur van het lichaam, kan je onderkoeld raken. Wat voor gevolgen heeft dat en wat kun je doen? Duikerarts Thijs Wingelaar legt het uit.

Hét grote nadeel van duiken in Nederland ten opzichte van het buitenland is het zicht en de temperatuur. Veel duikers laten zich daardoor niet uit het veld slaan en trotseren het koude water. En ze maken mooie duiken, maar er zitten ook risico’s aan. Ik wil kort wat uitleggen over de gevolgen van koud water voor onze gezondheid.Het lichaam heeft een constante lichaamstemperatuur van 37 graden Celsius, en doet er alles aan om deze temperatuur constant te houden. Als we gaan sporten of in de zon gaan liggen, gaan we zweten om af te koelen. En in de kou gaan onze spieren rillen om warmte te genereren. Dat is een gezonde en normale respons van het lichaam.

Maar ons lichaam houdt niet van koude. Als je in koud water terecht komt, zijn er grofweg 3 fasen te onderscheiden. Voor het gemak neem ik als voorbeeld iemand die zonder neopreen pak in het koude water valt, bijvoorbeeld van een bootje, terwijl hij normale kleren draagt. De reactie op koud water gaat in drie fases. Daar is een prachtig filmpje van gemaakt: Cold Water Boot Camp. De Amerikaanse manier van het filmpje sluit misschien niet helemaal aan bij hoe wij Europeanen graag televisiekijken, maar de beelden zijn erg sprekend!

Foto: Marloes Otten

Fase 1: Cold Shock

Het lijf schrikt aan alle kanten. Als reflex nemen we een diepe ademteug. Als je hoofd dan onder water is, kun je zomaar een slok koud water naar binnen krijgen. Het lichaam gaat sneller ademen: hyperventileren. Zo’n 6 tot 10 keer sneller. Het hart gaat zo’n 20 slagen per minuut harder kloppen, zelfs als je niet hoeft te zwemmen. Veel bloed uit de huid en de spieren wordt teruggetrokken om te voorkomen dat de organen in de buik en borstholte te snel afkoelen. Effectief zwemmen is eigenlijk onmogelijk in deze fase. Na ongeveer een minuut is het lichaam bekomen van de eerste schok.

Overlevingstip 1: Als je niet direct uit het water kunt klimmen maar even moet zwemmen, gun het lichaam de tijd om te wennen aan deze extreme koude. Na een minuut kun je een poging wagen om de kant te bereiken.

Fase 2: Incapacitatie

Maar door al dat zwemmen gaat er weer (warm) bloed terug naar de spieren. Ondanks dat je spieren warmte genereren, koelt het bloed toch snel af. Onderzoek heeft laten zien dat in water van 4 graden Celsius iemand ongeveer 10 minuten effectieve zwemtijd heeft. Dat is niet veel! Na 10 minuten zwemmen in water van 4 graden Celsius is de temperatuur van het lichaam van 37 graden gedaald naar 35 graden.

Overlevingstip 2: Als je ergens bent waar je meer dan 10 minuten moet zwemmen naar de kant, draag dan een reddingsvest! Zelfs als je goed kunt zwemmen, is het lichaam niet gebouwd om water van 4 graden te trotseren.

Fase 3: Hypothermie

Na 10 minuten in het koude water doen de spieren niet meer wat ze normaal doen. Motoriek is traag, fijne motoriek is bijna onmogelijk en gevoel is helemaal afwezig. Ik heb wel eens geprobeerd om een reddingsvuurpijl (‘flare’) af te steken terwijl mijn handen zo koud waren – dat is bijna niet mogelijk! Alleen de verpakking al was een uitdaging. Langzaam aan neemt het beoordelingsvermogen ook af. Je overziet de situatie niet meer, maakt de verkeerde keuzes of raakt versuft (dat noemen we lethargie). Je kunt je voorstellen dat dit je redding niet ten goede komt. Na 30 minuten in het koude water is de temperatuur van het lichaam gedaald tot 33 graden. Het bewustzijn daalt verder, het rillen is gestopt, de spieren werken niet meer en de hartslag daalt tot onder het rustniveau met kans op ritmestoornissen. Je zou kunnen zeggen dat het kaarsje langzaam uit gaat.

Overlevingstip 3: Bescherm jezelf tegen de kou. Ik heb ooit geleerd in een basisduikopleiding dat water 4x beter de warmte geleidt dan lucht. Hoewel het idee erachter klopt, is dat niet helemaal de realiteit. Want het hangt allemaal af van de omstandigheden. Bij stroming kan het water het lichaam veel sneller afkoelen dan in stilstaand water. En een oud neopreen pak met gaten is net zo waardeloos als een (duur) droogpak zonder isolerende onderlaag.

Er zijn verhalen van duikers die 8 uur lang op zee gedreven hebben voordat ze (levend) gevonden werden. En natuurlijk heb je in water van 15 graden een veel betere overlevingskans dan in water van 4 graden. Bij de juiste omstandigheden (denk ook aan golven en wind) en met de juiste spullen heb je in de koude zee echt een goede kans op te overleven. Maar in al het water dat kouder is dan 37 graden, zal ons lichaam warmte verliezen.

Met  behulp van de goede materialen kunnen we ‘tijd kopen’ om onder water te genieten van al het moois. Zorg dus dat je de goede spullen hebt. En gebruik ze, want met name de reddingsvesten bij een liveaboard liggen meestal voor de show ergens in het vooronder, terwijl ze echt het verschil kunnen maken.

Heb je meer vragen over duikmedische zaken, neem dan contact op met je duikerarts. Je kunt ook een vraag sturen naar de Nederlandse Vereniging voor Duikgeneeskunde (NVD) of telefonisch contact opnemen met het Duikmedisch Centrum (088 950 1417).

3 reacties

  1. Duidelijk, verhelderend verhaal. Bedankt!

    REAGEREN
  2. Dat kan dus ook in on-Nederlands warm water gebeuren? Als je er maar lang genoeg in ligt?

    REAGEREN
    • Beste Joeri,
      Dat klopt helemaal. Je kunt je voorstellen dat de ‘cold shock’ (eerste fase) in water van 18 graden (zoals een zwembad) minder heftig is dan in water van 4 graden. En dat de genoemde tijden (1 minuut, 10 minuten) veel langer zijn in (sub)tropisch water. Uiteindelijk zul je ook in water van 28 graden onderkoeld kunnen raken.
      Groeten,
      Thijs

      REAGEREN

Laat een reactie achter

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Velden met * zijn verplicht *

Nieuwsbrief