Met de Arctic Sunrise naar de Klaverbank: duikexpeditie met uitdagingen
Op duikexpeditie naar de Klaverbank, met de Arctic Sunrise van Greenpeace? Een fantastische kans natuurlijk – zo’n uitnodiging – maar de vrijwilligers van Stichting Ghost Fishing merkten al snel dat zoiets niet helemaal zonder ongemak is. Na de eerste duikdag moet het schip al schuilen voor een flinke storm die op bevrijdingsdag over Nederland en de Noordzee raast.
Eenmaal in de visserijhaven van Den Helder bekogelen boze vissers het actieschip van Greenpeace met rotte eieren. De duiksets aan dek zitten onder het stinkende eierstruif. En zodra ik de kade opstap, word ik ‘klemgereden’ door een man die mij in een paar platvloerse synoniemen voor geslachtsdelen en even zoveel akelige ziekten duidelijk maakt hoe hij over mij en de andere opvarenden van de Arctic Sunrise denkt.
Het is klip en klaar: de Klaverbank is een gevoelig onderwerp. De vissers zijn boos op Greenpeace, die in 2011 27 grote natuurstenen in dit gebied 160 kilometer ten noordwesten van Den Helder overboord zette. Een actie die dit jaar een paar dagen nadat de duikploeg afstapte, opnieuw werd herhaald. Volgens de vissers, die hun visgronden niet kwijt willen raken, zijn de stenen levensgevaarlijk: als ze in het net van een boomkorkotter terecht komen, kan het schip kapseizen.
Greenpeace stelt daar tegenover dat in het gebied waar de keien zijn gedropt, sowieso al grote stenen voorkomen. Van nature, al duizenden jaren. En dat de coördinaten bekend zijn gemaakt, zodat de vissers er ook voor kunnen kiezen om het gebied te mijden. De milieuorganisatie wil met haar Noordzeecampagne bereiken dat de overheid nu eindelijk eens haast maakt met beschermingsmaatregelen voor de Klaverbank. Dit rif op open zee werd al in 2008 aangemeld bij de Europese Commissie als Natura2000-gebied, maar van daadwerkelijke bescherming is nog steeds geen sprake.De politiek blijft maar om de hete brij heendraaien. Is het vanwege het tegengas van de vissers? Of komt het omdat er over het leven van de Klaverbank eigenlijk maar bar weinig bekend is?
Wij denken dat dat laatste zeker mee speelt. Er zijn weinig onderzoeken geweest naar de ecologie van de Klaverbank. Er is nog minder gedoken in dit gebied dat zo bijzonder is vanwege de grind- en stenenbodem. Die bodemstructuur maakt van de Klaverbank een rif op open zee. Volgens marien bioloog Peter van Bragt, die door Greenpeace was uitgenodigd om vanaf de Arctic Sunrise onderzoek te doen, is de Klaverbank voor Nederland uniek.
,,Dit is de laatste échte wildernis’’, zegt hij. ,,Bijna alle Nederlandse natuurgebieden staan zwaar onder invloed van de mens, of zijn zelfs door de mens ingericht. De Oostvaardersplassen? Prachtig, maar helemaal ’manmade’. De Klaverbank is authentiek, een onbekend stukje Nederland waar allerlei dieren voorkomen die op zijn minst heel zeldzaam zijn langs de Nederlandse kust. Daar moeten we zuinig op zijn.’’
Hij maakte tijdens een Duik de Noordzee Schoon-expeditie in 2011 een paar duiken op de Klaverbank, toevallig net in de periode dat Greenpeace ook in het gebied was om er 27 natuurstenen in zee te storten. Vier jaar later is er van daadwerkelijk bescherming van dit fragiele rif nog steeds niks terecht gekomen.
Onbekend maakt onbemind, denkt Peter. Bijna niemand weet hoe het er op deze afgelegen plek onder water uit ziet. Een duiktrip naar pakweg de Antillen organiseren is makkelijker dan een reis naar dit bijzondere gebied midden op de Noordzee. ,,Het is niet voor niks dat ik pas vier jaar later opnieuw op de Klaverbank ben’’, zegt Peter. Voor de instanties geldt volgens hem hetzelfde: die zetten vanwege de risico’s en de kosten liever schepen met happers of sleepnetten in voor onderzoek dan duikers. ,,Het is niet zo gek dat onze kennis over de ecologie van de Klaverbank zo klein is.’’
Wat wél bekend is, is dat de Klaverbank vanwege haar stenige bodem vol hoort te staan met dodemansduim, een koudwaterkoraal met beschermde status dat elders in Nederlands water zeldzaam is.
Wij duiken midden in het gebied waar Greenpeace vier jaar de eerste lading stenen overboord zette. De bodem ziet er ongerept uit, met oudere dodemansduim met flink wat vertakkingen. Bingo, maar eigenlijk is Peter helemaal niet zo geïnteresseerd in het koraal. Hij is vooral op zoek naar de dieren die er mee samenleven of er van eten. Hij jaagt op klein spul: hydroïdpoliepen, schelpdieren, naaktslakken en kreeftachtigen.
De duikers van Ghost Fishing – Pascal, Bas, Rutger, Hans, Ted, Cees en ik – krijgen een wensenlijstje en plastic potjes mee. Verzamelen, is het devies. Peter hoopt vooraf dat hij aan het einde van de onderzoeksweek een soortenlijst heeft met dertig, veertig diersoorten.
Hij hoopt op dieren op als de wijde mantel, het pelikaansvoetje, de noordhoren, de driekleurknuppelslak en de zeemuis. Maar de hoofdprijs is voor hem de Tritonia hombergii, ofwel de grote tritonia. Dat is een zelden waargenomen naaktslak die wel twintig centimeter groot kan worden en uitsluitend van dodemansduim leeft. ,,Er is ook een hydroïdpoliep, die ik heel graag wil zien: de Nemertesia antennina.’’
Campagneleider Pavel Klinckhamers van Greenpeace zou graag zien dat de ploeg óók succes heeft met een tweede wens: de stenen vinden die Greenpeace in 2011 op de Klaverbank overboord zette. Voor ons is dat – ondanks het heldere water – zoeken naar een speld in een hooiberg.
Zo ontstaat tijdens de onderzoeksweek al snel een patroon. Peter van Bragt noteert al op dag één een eisnoer van de grote tritonia en streept verder soort na soort af, ondanks het feit dat er vanwege de hoge golven aardig wat duikdagen uitvallen.
Elke keer, dat er wel gedoken kan worden, komt hij met een dikke grijns en de woorden ’wat een vette duik’ boven. Maar de zoektocht naar de Greenpeace-keien wil niet vlotten: de stenen – te herkennen aan een boorgat – lijken spoorloos. Andere grote stenen – overblijfselen uit de voorlaatste ijstijd die hier al duizenden jaren liggen – worden wel gevonden.
We besluiten de allerlaatste duikdag om een team met onderwaterscooters op pad te sturen om zo een groter gebied te kunnen doorzoeken. Dit keer is het raak, we vinden een grote steen mét een boorgat. En op die steen – tamelijk onverwacht – een kolonie van de hydroïdpoliep die Peter zo graag wilde zien. Zijn soortenlijst is flink langer geworden, dan hij vooraf had ingeschat. Er staan inmiddels al meer dan zestig soorten op.Ook Klinckhamers is dolblij met de onderzoeksresultaten. Ze tonen aan dat de Klaverbank een prachtig gebied is. ,,Wij zijn uit op een écht reservaat maar anno 2015 is de Klaverbank nog steeds zo vogelvrij al in 2011. Het gebied is 1539 vierkante kilometer groot, nog geen 2,5 procent van het Nederlands deel van de Noordzee. Zoiets unieks beschermen, dat is toch niet te veel gevraagd?’’
Foto’s: Cees Kassenberg, Ghost Fishing
