Duiken met een PFO
Een gaatje in je hart, het klinkt ernstig, maar wat is het nu eigenlijk? En kun je ermee duiken? Duikerarts Thijs Wingelaar legt het uit.
Een gaatje in het hart is een vage term. Doorgaans wordt er een Patent Foramen Ovale (PFO) mee bedoeld. En ik krijg geregeld de vraag of het verstandig is om het gaatje te sluiten. Voordat ik daar antwoord op geef, wil ik eerst wat uitleggen over wat een PFO is en wat de risico’s zijn.
Bron: Shutterstock
Wat is een PFO?
Voordat we geboren worden, klopt ons hart al. Maar omdat we niet zelf ademhalen met de longen, heeft het hart wat shortcuts nodig om te kunnen functioneren. Direct na de geboorte, als de longen gaan werken, zijn al die shortcuts niet meer nodig en verandert de bloedsomloop. Het PFO is een gaatje in het hart tussen de linker- en de rechterharthelft, dat na de geboorte wordt afgedekt met een ‘flapje’. Bij één op de drie Nederlanders valt dat flapje net niet helemaal op de juiste plaats en blijft er een klein gaatje bestaan. Dat is helemaal niet erg. Pas als het gaatje heel erg groot is en er veel bloed van de linker- naar de rechterhelft kan stromen, kun je daar last van hebben.
Kun je ermee duiken?
Hoe zit het dan met duiken? Het idee was lange tijd dat stikstofbellen, die aan de rechterkant van het hart zitten, via dat gaatje kunnen oversteken en decompressieziekte kunnen veroorzaken. Maar niet één op de drie duikers krijgt decompressieziekte, dus die theorie klopt niet helemaal. Er is een aantal dingen nodig, zoals heel hard persen, om bloed van de rechter- naar de linkerkant te krijgen. Dit omdat de bloeddruk aan de rechterkant ongeveer driemaal lager is dan aan de linkerkant.
Het advies van vroeger: als je een deco hebt gehad, wordt er standaard met een echo gekeken of je een PFO hebt. En je raadt het al, in ieder geval bij één op de drie duikers ga je zo’n PFO vinden. Maar is het PFO dan ook de oorzaak van de deco? Er zijn grote onderzoeken geweest van diverse partijen waarin naar dit onderwerp werd gekeken. En de conclusie: met een PFO krijg je niet vaker een duikongeval dan zonder een PFO, maar als je een duikongeval krijgt, is dit wel ernstiger (de zogenoemde type 2 decompressieziekte met neurologische klachten). Dus, van een PFO krijg je geen deco (ook geen type 1, huid- of gewrichtsklachten). Van op of over de limieten duiken krijg je een deco.
Wel of niet sluiten?
Inmiddels zijn de DAN, de UHMS (Undersea and Hyperbaric Medical Society; de wetenschappelijke duikgeneeskundevereniging van de VS) en de DMAC (Diving Medical Advisory Committee, een EU adviesorgaan ten aanzien van beroepsduikers) van mening dat het sluiten van een PFO niet bewezen zinvol is. Dat is wetenschappelijke taal voor: eigenlijk weten we het niet, maar het is in ieder geval niet heel goed of heel slecht. Wel bewezen effectief om een deco te voorkomen in de toekomst: conservatief duiken (zie ook artikel: Conservatief duiken: hoezo?).
Parapluutje
Maar goed, je krijgt te horen dat je een PFO hebt. En de specialist zegt: “Dat fixen we wel even, we plaatsen een parapluutje (of tegenwoordig zelfs alleen een hechting) in het hart en dan groeit het helemaal dicht.” Dat klinkt alsof het hetzelfde is als een moedervlek wegsnijden, maar besef je wel dat er iemand in je hart bezig is. Dat kan ook misgaan. De ingreep kan maar deels lukken (is het gaatje nog steeds niet dicht) of er kunnen ernstigere complicaties optreden. Maar dat wilde je niet, je wilde veiliger duiken.
Advies
Het advies, onderschreven door de DAN, UHMS en de DMAC:
– Bij een type 1 deco (huid of gewrichtsklachten) moet je niet een PFO laten sluiten.
Mijn advies: wat mij betreft moet je er zelfs geen onderzoek naar laten doen naar een PFO, want dan zit je vervolgens met die keuze.
– Bij een type 2 deco is het mogelijk zinvol om de PFO te laten sluiten.
Mijn advies:Â ik zou het niet doen. Conservatief duiken werkt namelijk minstens zo goed en heeft 0% risico op complicaties. Daarmee kun je echt met een gerust hart het water in.
Wil je meer lezen over dit onderwerp? Klik hier!Â
Opmerking: dit artikel is specifiek gericht op de sportduiker. Voor techduikers kunnen andere adviezen van toepassing zijn.
9 reacties
Marcel
Kan zo’n gaatje ook groter worden?
Thijs Wingelaar
Beste Marcel,
Dank voor je vraag. Nee hoor, een PFO blijft even groot. Hij kan ook niet vanzelf dichtgroeien.
Groeten,
Thijs
Marloes Otten
Duidelijk stuk! Goede uitleg, bedankt.
Laurien
Interessant! Toch ook verwarrend: “Van een PFO krijg je geen deco”. Waardoor dan wel als je binnen alle limieten blijft? Overkwam mij voor een 2e keer dit jaar. Toch maar eens laten onderzoeken op advies van een andere duikarts (die tevens cardioloog is). Inderdaad een PFO. Nu zeg je dat het niet door PFO komt. Geloof ik graag, maar wel wat verwarrend omdat andere specialisten dus iets anders zeggen. Altijd lastig als specialisten verschillende dingen zeggen 🙂 Heb je een bron waar ik naar kan verwijzen en kan bespreken met mijn arts?
Thijs Wingelaar
Beste Laurien,
Wat vervelend dat je tweemaal een deco hebt gehad binnen één jaar tijd. Alvast sorry voor het lange antwoord. 🙂
De exacte oorzaak van decompressieziekte is (gek genoeg?) nog niet helemaal bekend. We weten dat het met stikstof te maken heeft, maar of het nu komt door de bellen, de onstekingsreactie van het lichaam in reactie op die bellen, of misschien wel door iets anders. Maar wat we wel weten: langer en dieper duiken (dus meer stikstof lading in het lijf) geeft meer risico op deco. Dus is ‘conservatief duiken’ altijd een goed idee om het risico op deco te verminderen. Echter wordt het risico nooit ‘nul’, behalve als je niet duikt…
Dat gezegd hebbende: een PFO veroorzaakt dus geen deco, de stikstof veroorzaakt deco. Klinkt misschien een beetje flauw, maar het gaatje in het hart zorgt er niet voor dat je deco’s krijgt; dat doet het duiken. Wat een PFO wel mogelijk kan veroorzaken, is dat het lichaam minder goed om kan gaan met de stikstof die je tijdens een duik te verwerken krijgt (omdat die normaal via je longen worden verwerkt, en met een PFO dus de longen kunnen omzeilen.
Als er, ondanks conservatief duiken, alsnog deco’s blijven optreden, _kan_ het zinvol zijn om bij sportduikers een PFO te laten sluiten. En zoals gezegd in het artikel, bij ernstige decompressieziekte van het zenuwstelsel.
Als je meer informatie zou willen krijgen hier over, neem dan gerust contact op met het Duikmedisch Centrum van de Koninklijke Marine (088 – 951 0480). Niet dat één arts de wijsheid in pacht heeft (het welbekende spreekwoord: ’twee artsen, drie meningen’ gaat ook hier op), maar het is misschien niet onverstandig om meerdere visies te krijgen op dit probleem.
Succes met de zoektoch!
Met hartelijke groeten,
Thijs
Voor de volledigheid hier nog een aantal bronnen:
Het advies van DAN (https://www.diversalertnetwork.org/health/decompression/PFO):
“However, the presence of a large PFO may increase the risk of DCS in divers who develop significant bubble loads. The correlation between PFO and DCS risk is not a clear one, since the frequency of PFO in the population is fairly high while DCS is relatively rare. The safest strategy — even if you have not been diagnosed with a PFO, but most certainly if you have — is to dive in a manner calculated to keep your bubble load low; this effectively eliminates any concern that bubbles might pass through a PFO and bypass the lungs, where they would normally be filtered out.”
Alert diver (http://www.alertdiver.com/294)
“There are measures that can be taken to decrease further the DCS risk in recreational diving such as diving nitrox on air tables. Therefore, we recommend PFO closure only in specific cases:
* professional divers, who are required to dive with imposed dive profiles and cannot adapt their diving behavior
* sport divers where no other contributing factors for DCS could be identified and who [experienced DCS after] a “low-risk” dive profile.”
SPUMS/UKDMC statements: (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26165538):
“Divers with a history of cerebral, spinal, inner-ear or cutaneous decompression illness, migraine with aura, a family history of PFO or atrial septal defect and those with other forms of congenital heart disease are considered to be at higher risk. For these individuals, screening should be considered.”
Laurien
Bedankt Thijs. Gelukkig niet 2x deco dit jaar, sorry voor de verwarring. 1e keer was een paar jaar geleden. Daarna ging het jaren goed, tot dit jaar. Bedankt voor de tip. Goed idee om ook contact op te nemen met het DCKM. Conservatief duiken sowieso.
Niels
Beste Thijs,
Er is bij mij een PFO vastgesteld na een sportmedisch onderzoek. Nu gaat deze gesloten worden dmv de hecht techniek. Er is zoveel onduidelijk over de voors en tegens, en er zijn geen duidelijke richtlijnen. Van de ene cardioloog hoor je niet dieper dan 15 meter, max 2 duik per dagben zo nog een rits beperkingen, Nitrox (wat inderdaad zeker goede keus is, icm behoudend duikprofiel), waar de andere zegt niet dieper dan 30m. Met andere woorden erg veel onduidelijk. Het zou fijn zijn dat er uiteindelijk een duidelijke richtlijn komt, ook met wat je wel/niet kan doen met een PFO.
Huisman
Lees de wetnotes van oktober 2018 eens. Is wel in het Duits, maar hier staat dat je met pfo zonder sluiten ook nog kunt technisch duiken. Zij adviseren het gebruik van zuurstof aan de oppervlakte dan. Het verhaal van niet dieper dan x meter is dus gewoon complete onzin. Ook wordt daarin verteld dat sluiten dus vaak niet nodig is, ook niet met technisch duiken, maar dat de inzet van zuurstof aan te raden is. Verder is het vaak zo dat je na een decompressieduik met gebruik van decogassen minder bellen hebt dan na een sportduik op de limieten binnen de nultijden. Conservatisme houdt in dat je nadenkt over je duikprofiel en welke gassen je gebruikt.
Thijs Wingelaar
Beste Niels,
Dank voor je antwoord. Ik zeg altijd maar: als je meer dan 1 mening krijgt, is er waarschijnlijk geen consensus over het antwoord. In dit geval is een dieptebeperking natuurlijk niet het enige antwoord: want ook op 15 meter kun je decompressieziekte krijgen (moet je wel een tijd voor duiken!). Het is niet zo dat er op 15 meter iets bijzonders met de stikstof of het lichaam aan de hand is waardoor een PFO acuut problemen veroorzaakt. Ik ben het ook helemaal eens met Huisman: nadenken over je duikprofiel is veel verstandiger dan een PFO laten sluiten en daarna weer maximaal de grens opzoeken.
Je opmerking over het ontbreken van eenduidigheid hierover (bijvoorbeeld met een richtlijn) geeft problemen. Ik zet de vraag door naar de Nederlandse Vereniging voor Duikgeneeskunde (NVD). Dan kan er door heel ‘duikerartsend Nederland’ over gediscussieerd worden en hopelijk tot een eenduidige visie gekomen worden.
Veilige duiken toegewenst!
Groeten,
Thijs