De zeedruiven zijn nog niet zuur
In de eerste lentemaand zijn er langs onze kust gewoonlijk veel druiven te vinden. Op het strand is dit een aankondiging van het begin van de lente. Bij zeedruifjes moet je niet denken aan fruit en wijn, maar aan kleine kwallen…
Het zeedruifje is een klein bol ribkwalletje dat vooral met aflandige wind (voor Noord-en Zuid-Holland oostenwind) massaal als grote druppels op het strand aanspoelt. Ook dit jaar liggen ze er eind april, begin mei weer in groten getale. En dat is geen zuur nieuws. Want door de komst van de exotische Amerikaanse ribkwal (Mnemiopsis leidyi), die soms nóg veel massaler optreedt, leek het voor een gemiddelde strandbezoeker de laatste jaren alsof er veel minder van onze ‘eigen’ inheemse druifjes waren. Hoewel beide soorten vrij gemakkelijk uit elkaar te houden zijn, ontstaat vooral aan het einde van de zomer door de dan nóg grotere massaliteit van de nieuwe exoot, een situatie waarbij de ‘druifjes’ nogal ondergesneeuwd worden door hun Amerikaanse soortgroepgenoten.
Aangespoelde zeedruifjes op het strand zijn net stevige, druifvormige waterdruppels (Foto: Adriaan Gmelig Meyling)
Uiterlijk
Door aangespoelde zeedruifjes in een potje zeewater te doen en tegen het licht te houden, zie je de twee afhangende tentakeltjes en vaak ook de fijn trillende ‘ribben’ die licht in mooie kleuren weerkaatsen (Foto: Alie Postma)
De zeedruif (Pleurobrachia pileus) is een kleine ribkwal. Het diertje wordt niet groter dan drie centimeter en lijkt qua vorm inderdaad op een druif. Het zijn geen echte kwallen, maar ze behoren tot een aparte groep.
In tegenstelling tot echte kwallen bewegen ribkwallen zich voort met zwemplaatjes, geplaatst in acht ribvormige verdikkingen op het transparante geleiachtige lichaam. De trilplaatjes bewegen in mooie golven en weerkaatsen het zonlicht (of onder water het licht van een duiklamp) vaak in schitterende roodoranje, groenblauwe en zilverachtige kleuren. Juist dit iriserende effect maakt ribkwallen voor duikers een spectaculaire soortgroep om te bekijken en te fotograferen of te filmen. Op het strand aangespoeld, zie je dat natuurlijk nauwelijks. Toch kunnen ook strandbezoekers van dit schouwspel genieten. Stop ze eens in een potje zeewater en houd dat tegen het licht. Bang voor een beet of steek hoef je niet te zijn. Er zijn weliswaar twee dunne, maar lange tentakels (tot twintig maal de lichaamslengte), met daaraan franjeachtige zijtakjes, maar daarop zijn geen stekende netelcellen aanwezig.
Concurrentie
De Amerikaanse ribkwal (Mnemiopsis leidyi) wordt groter dan het zeedruifje en heeft in de lengte ongelijke ribben. Het is een voedselconcurrent van het zeedruifje (Foto: Ad Aleman)
De Amerikaanse ribkwal (Mnemiopsis leidyi) is een exotische ribkwal die zich in 2005 vestigde in ons deel van het Noordzeegebied. Hoewel de meeste op het strand aanspoelende exemplaren vaak wat kleiner zijn (vijf tot acht centimeter) kunnen grote dieren wel vijftien centimeter groot worden. Ze missen de stevige druivenvorm, zijn wat ei- of klokvormig en hebben twee vaak afhangende lobben. Kenmerkend zijn de vier korte en vier lange ribben.
Na 2006 nam deze exoot met ups en downs steeds meer toe. Inmiddels is de soort vrijwel het hele jaar door aanwezig, maar de grootste aantallen worden (massaal) aangetroffen in oktober. Ze zijn bijzonder vraatzuchtig en eten plankton en vislarven. Dit is hetzelfde voedsel waar zeedruifjes op jagen, zij het dan op de wat kleinere exemplaren. Ondanks de sterke concurrentie lijkt het erop dat de zeedruifjes zich nog steeds kunnen handhaven. Momenteel, bij het aanbreken van de lente, in hun piekmaand mei, winnen de zeedruifjes het qua aantallen aangespoelde exemplaren nog makkelijk van hun exotische rivaal. De druiven zijn dus momenteel hoogstens voor de Amerikanen wat zuur.
Tekst: Adriaan Gmelig Meyling
Foto’s: Marion Haarsma, Adriaan Gmelig Meyling, Alie Postma en Ad Aleman
Dit artikel is uitgebracht door Stichting ANEMOON en met toestemming overgenomen van Nature Today.
